Johannis de Rijke
Johannis de Rijke
Johannis de Rijke: wereldberoemd in Japan
We staan hier aan de noordkant van het Praathuisje. In veel Zeeuwse vissersdorpjes treffen we een “klapbank” aan: een beschutte plek waar senioren met elkaar kunnen kletsen. In Colijnsplaat is de klapbank een hokje: het “Praetuusje” in het dialect. Helaas is het al jarenlang gesloten voor het publiek, omdat er te veel vervuiling en schade ontstonden. Maar het blijft staan en met een beetje moeite kan toch nog door de ruiten het uitmuntende informatiebord van kunstschilder en heemkundige Adri Karman binnen worden gelezen. Trouwens: wie een tocht over het eindeloos eiland Noord-Beveland maakt, treft op circa vijftig markante plekken een informatiebord met heldere tekst en fraaie illustratie van diezelfde Adri Karman aan.
Monumenten voor Johannis de Rijke
Op de wandelboulevard aan de overkant van de jachthaven zien we aan de havenmond een standbeeld op een imposante sokkel. Het is een hardstenen kopie van een monument voor de in Japan bijzonder gerespecteerde waterstaatkundige Johannis de Rijke (Colijnsplaat 1842-Amsterdam 1913). Het origineel werd in 1987 geplaatst in de Japanse havenstad Nagoya, waar De Rijke na 1870 diverse memorabele watermanagementprestaties had geleverd. De vermaarde waterbouwkundige leunt op zijn wandelstok en kijkt zelfverzekerd, haast heerszuchtig over de Oosterschelde uit. Het is, ook vanwege het geweldige uitzicht daar, op een tot de verbeelding sprekende locatie, het uit een gemetseld deel en een enorme kei bestaande voetstuk en de toelichtende tekstborden daarop, een wandeling zeker waard.
Deze beeltenis van Johannis de Rijke is in het jaar 2000, ter gelegenheid van de viering van 400 jaar Japans-Nederlandse betrekkingen, officieel onthuld. In datzelfde jaar schonk een Japanse stichting een borstbeeld van De Rijke aan de gemeente Noord-Beveland. Dit staat naast de Dorpskerk aan de Havelaarstraat. Een kopie daarvan siert vanaf 2022 de nieuwe officiële gedenkplaats voor De Rijke op de Amstelveense begraafplaats Zorgvlied te Amsterdam, waar hij en zijn tweede echtgenote en een dochter in een familiegraf rusten.
Diverse gedenktekens dus voor een eenvoudige polderjongen zonder formele opleiding, die het aan de andere kant van de wereld schopte tot officiële waterstaatscommissaris van de Japanse keizer vanaf 1891. Hij verbleef daar dertig jaar (1873-1902). Hij realiseerde er tal van essentiële waterwerken: havens, kanalen, dijken, rivier- en landschapsverbeteringen, polders, tunnels, waterleidingen, oever- en kustwerken. Daarmee redde hij (en redt nog steeds) talloze mensen- en dierenlevens en oogsten. In Japan wordt de naam van deze wonderlijke watermanager tot op de dag van vandaag met ere en erkentelijkheid genoemd en herdacht. Vermeldenswaard is zeker de biografie door Yoshiyuki Kamibayashi, waarvan met financiële hulp uit Japan ook een Nederlandse vertaling verscheen: Johannis de Rijke. De ingenieur die de Japanse rivieren weer tot leven bracht (Zutphen, 1999).
Johannis de Rijke in Nederland
Zijn geboortedorp Colijnsplaat was eind twintigste eeuw deze selfmade man al vele decennia helemaal vergeten. Totdat een halve eeuw geleden herhaalde bezoeken van Japanse delegaties aan Colijnsplaat ook de lokale interesse begonnen te wekken. Inmiddels is er ook in Nederland veel over De Rijke bekend geworden. Daarin hebben een belangrijke rol gespeeld het lijvige boekwerk In een Japanse stroomversnelling. Berichten van Nederlandse watermannen -rijswerkers, ingenieurs, werkbazen – 1872-1903 (Zutphen, 2000) onder redactie van de bekende cineast Louis van Gasteren en anderen en diens documentaire/speelfilm met dezelfde titel. Het jaar 2022 is uitgeroepen tot nationaal Johannis de Rijke-jaar. In dat kader wordt een gedenkplaats op Zorgvlied ingericht op een steenworp afstand van het graf.
In Colijnsplaat kent iedereen tegenwoordig de naam van de beroemde dorpsgenoot uit de negentiende eeuw. Er is veel studie naar hem verricht. We weten bijvoorbeeld dat zijn geboortehuis niet meer bestaat. Maar we kennen wel de plek waar dat stond: Oost Kerkstraat 9. Het gezin De Rijke woonde ook nog in West Kerkstraat 2 en in West Kerkstraat 4. In de Voorstraat zijn twee huizen geïdentificeerd als ooit bewoond door directe familie van de beroemde hoofdingenieur-zonder-diploma: de nummers 9 en 61. Het pandje Voorstraat 9 is trouwens een van de oudste gebouwen van Colijnsplaat: op de gevel staat het bouwjaar: 1729. Het is de plek waar de wieg van Johannis’ vader heeft gestaan. Het is vaak abusievelijk aangezien voor het huis waar Johannis zelf is geboren. Ondertussen is Johannis de Rijke in de Zeeuwse historie een bekende naam.
Zie ook: