Aan het zuidelijke uiteinde van de Voorstraat staat de achttiende-eeuwse Dorpskerk.

Al snel na het stichten van Colijnsplaat in 1598 werden in schuren gereformeerde en ook doperse diensten gehouden. In 1599 werd een officiële gereformeerde gemeente gevormd. In 1606 is er voor het eerst sprake van een kerkgebouw en een bijbehorende toren op de plaats waar de huidige Dorpskerk en toren nog steeds staan. Destijds was dat op de noordelijke zijde van een vierkant schiereilandje. Dit omvatte verder het kerkhof en later een rijtje armenhuisjes. Aan drie kanten was dit kerkhof omgeven door een pas in 1920 om dringende gezondheidsredenen gedempte gracht. Hierdoor ontstond ruimte voor de bebouwing die nu nog in het vierkante stratenpatroon achter de kerk herkenbaar is. Aan de zuidzijde van het voormalige kerkhof stond lange tijd de openbare lagere school van het dorp, tegenwoordig Het Stelleplankier aan de Hovenierstraat.

De kerk was reeds in de zeventiende eeuw enkele malen uitgebreid. In 1769 is er een helemaal nieuw godshuis neergezet, gelijktijdig met de bouw van het Regthuys aan het noordelijke uiteinde van de Voorstraat. Bij deze beide grote bouwprojecten uit 1769 werd gebruikgemaakt van dezelfde door de prins van Oranje in Culemborg bestelde bakstenen.

BELENDENDE BOUWWERKEN

De kerktoren direct aan de oostkant van het kerkgebouw dateert uit het vroege begin van de zeventiende eeuw. De toren meet 13 meter tot de dakrand en nog 6 meter tot en met het haantje. De klokkenstoel biedt een schitterend uitzicht op de Voorstraat. De oorspronkelijke kerkklok is in 1942 door de Duitse bezetters in beslag genomen. In 1947 heeft de dankbare Joodse familie Polak, die van 1942 tot 1944 veilig ondergedoken zat bij de Colijnsplaatse familie Groenleer, een nieuwe klok gedoneerd.

De voorganger van het in 1769 gebouwde Regthuys stond waarschijnlijk direct oostelijk van de kerktoren, aan de andere kant dus dan de kerk. Op deze plaats is later met materiaal van  dit afgebroken herenhuis de dorpsschool gebouwd. Nu staat er een moderne gemetselde poort die toegang geeft tot een pleintje met een bij de kerk horend zaaltje “De Thuishaven”, waar onder meer recepties worden gegeven en zich ook een mortuarium bevindt.

Verder oostelijk van die poort staat de voormalige hervormde pastorie. Daar weer naast bevindt zich de statige, in 1929 gebouwde nieuwe pastorie, die nog steeds als zodanig in gebruik is.

Schuin daarvoor is in 2000 een buste van Johannis de Rijke geplaatst.

Ten westen van de kerk bevindt zich een grote artsenwoning met een frivole windveer uit 1895.

VOORKANT

Voor het kerkgebouw is een grote waterput te zien. Een andere put is bewaard in de hal van het al genoemde kerkzaaltje. Onder de kerk bevindt zich een grote zoetwaterkelder. Daar konden dorpsbewoners in tijden van waterschaarste, wanneer hun eigen wel en/of regenton droog waren komen te staan, een emmer water komen kopen. Soms moest zelfs extra water per tankschip van elders worden aangevoerd. Het zou tot na de Watersnoodramp duren voor Noord-Beveland in datzelfde jaar 1953 waterleiding kreeg.

Aan de voorgevel tref je enkele gedenktekens aan. Meteen loopt in het oog een soldatenhelm met bijbehorende steen. Deze herinneren aan de op 25 november 1944 verijdelde Duitse strafexpeditie tegen het toen reeds door de Canadezen bevrijde Noord-Beveland. Die invasie was bedoeld om het hele eiland onder water te zetten en de mannelijke bevolking van Colijnsplaat in deze kerk op te blazen. Bij de wonderlijk verlopen afwending van deze ramp sneuvelden slechts twee militairen: een Duitse commandant en luitenant Ian J. Havelaar (1910-1944) van de Prinses Irenebrigade. De lange Havelaarstraat waar de kerk aan staat, vroeger Dorpsstraat en Molenpad geheten, is in 1948 hernoemd naar deze redder van Colijnsplaat. Het is de plaats van een jaarlijks terugkerend stijlvol initiatieritueel van de nog steeds bestaande brigade. Ook is er aan de voorgevel een gedenkplaat te vinden voor twee Noord-Bevelandse soldaten, die in 1949 en 1950 zijn gevallen in gewapende conflicten in Indonesië. En ten derde valt een grote gedenksteen voor de ingebruikname van dit nieuwgebouwde bedehuis in 1769 op.

INTERIEUR

De kerk is van binnen sober.

Aan de kant van de toren staat een mooi kerkorgel uit 1903. Daartegenover aan de westzijde bevindt zich een stijlvolle vroegzeventiende-eeuwse preekstoel met een daaraan bevestigde zilveren houder voor een doopvont.

Voor de preekstoel kan men een vijftal antieke grafstenen bekijken. Ze zijn bij de laatste renovatie in 1980 blootgelegd.

De kerkzaal is voorzien van moderne beeld- en geluidsapparatuur, die ook gebruikt wordt voor kleinschalige culturele evenementen.

Aan de zuidkant van de kerk is in 1856 een consistorie gebouwd, die nog steeds als zodanig dienst doet.

Op de gemeentelijke begraafplaats aan het westelijke deel van de Havelaarstraat bij de Valkreek naast de molen Nooit Gedacht is de laatste rustplaats van luitenant Havelaar te vinden en enkele andere militaire graven met bijbehorend informatiebord.

Zie ook:

Johannis de Rijke: wereldberoemd in Japan

https://kerkrentmeesters-colijnsplaat.protestantsekerk.net/default.aspx?lIntNavId=6290